การต่อสู้ของประชาชนเพื่อการผลิตเหล้าเบียร์ด้วยตนเอง

ช่วงทศวรรษ 2490 มีการออกกฎหมายพระราชบัญญัติสุรา พ.ศ. 2493 โดยสาระสำคัญคือ ห้ามมิให้ผู้ใดทำสุรา มีภาชนะหรือเครื่องกลั่นสำหรับทำสุราไว้ในครอบครอง เว้นแต่จะได้รับอนุญาตจากอธิบดีกรมสรรพสามิต จุดประสงค์ของกฎหมายนี้ก็เพื่อให้ประชาชนบริโภคสุราจากโรงงานสุราของรัฐเป็นหลัก เนื่องด้วยช่วงทศวรรษ 2480 รัฐบาลได้ส่งเสริมอุตสาหกรรมและก่อตั้งโรงงานสุราของรัฐหลายแห่ง

พระราชบัญญัติสุรา พ.ศ. 2493 ได้บังคับใช้มายาวนานหลายทศวรรษเลยทีเดียว ทำให้ปรากฏผู้ถูกกล่าวหาว่าต้มกลั่นเหล้าเถื่อนอีกเป็นจำนวนมาก ดังเช่น นางดอกไม้ที่ถูกกล่าวหาว่ามีเครื่องต้มกลั่นเหล้าเมื่อปี พ.ศ. 2532 และเธอพ่ายแพ้การต่อสู้คดีในชั้นศาลจนต้องได้รับโทษถึงขั้นจำคุก

ในปี พ.ศ. 2535 มีการจัดตั้งเขตการค้าเสรีอาเซียน รัฐบาลจึงใช้นโยบายสนับสนุนอุตสาหกรรมเบียร์ ทำให้เกิดบริษัทผลิตเบียร์เพิ่มขึ้น และมีการเข้ามาของผู้ผลิตเบียร์จากต่างประเทศเป็นจำนวนมาก แต่ประชาชนก็ยังไม่สามารถผลิตเบียร์เองได้

ผลพวงจากรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2540 ซึ่งเปิดกว้างให้ประชาชนมีสิทธิเสรีภาพอย่างเต็มที่ จึงปรากฏความเคลื่อนไหวของกลุ่มเกษตรกรผู้ผลิตสุราพื้นบ้านในชุมชนท้องถิ่น เริ่มจากความเคลื่อนไหวในพื้นที่ภาคเหนือตอนบนโดยมีศูนย์กลางที่พะเยาและเชียงราย ก่อนที่กลุ่มเกษตรกรเหล่านี้จะขยับขยายไปในทุกภูมิภาคทั่วประเทศ และมีการรณรงค์ให้เกิดกฎหมายสุราพื้นบ้านเสรีเมื่อปลายปี พ.ศ. 2541

แม้ช่วงนั้น รัฐบาลจะเห็นชอบให้มีนโยบายสนับสนุนการผลิตและการจำหน่ายสุราตั้งแต่ พ.ศ. 2543 ทว่าก็ยังมีกฎเกณฑ์ต่างๆที่กีดกันการผลิตสุราของชาวบ้าน และผู้ผลิตสุราเองยังถูกปราบปรามและลงโทษอย่างรุนแรง 

กลุ่มสำคัญที่มีบทบาทในการเคลื่อนไหวและประท้วงรัฐบาลอย่างโดดเด่นคือ เครือข่ายเหล้าพื้นบ้านแห่งประเทศไทย ซึ่งก่อตั้งขึ้นช่วงต้นปี พ.ศ. 2544 โดยมีการชุมนุมและเสนอให้รัฐบาลยกเลิกพระราชบัญญัติสุรา พ.ศ. 2493 ที่เป็นเครื่องมือปราบปรามชาวบ้าน  ออกกฎหมายพระราชบัญญัติจดแจ้งการผลิตและจำหน่ายเหล้าพื้นบ้านฉบับประชาชน ขอให้รัฐส่งเสริมและสนับสนุนการวิจัยพัฒนาเหล้าพื้นบ้าน และกรมสรรพสามิตต้องผ่อนปรนการจับกุมชาวบ้าน

รัฐบาลทักษิณ ชินวัตรซึ่งเพิ่งเข้ามาดำรงตำแหน่งได้เล็งเห็นว่าข้อเสนอของประชาชนดังกล่าวมีความสอดคล้องกับแนวนโยบายของตนที่จะส่งเสริมเศรษฐกิจระดับรากหญ้าเพื่อกระตุ้นการเติบโตทางเศรษฐกิจของประเทศโดยรวม หรือนโยบายหนึ่งตำบลหนึ่งผลิตภัณฑ์ (OTOP) ในที่สุด รัฐจึงอนุญาตให้ชาวบ้านผลิตและจำหน่ายสุรากลั่นของท้องถิ่นตนเองหรือ “สุราชุมชน” ได้อย่างถูกต้องตามกฎหมาย 

ส่วนพระราชบัญญัติสุรา พ.ศ. 2493 นั้นยังมิได้ยกเลิก แต่ก็มีการแก้ไขอีกหลายครั้ง

ภายหลังการรัฐประหาร พ.ศ. 2549 ยังมีการออกกฎหมายพระราชบัญญัติควบคุมเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ พ.ศ. 2551 รวมถึงมีการใช้กฎหมายต่างๆอย่างเข้มงวดในการควบคุมและปราบปรามผู้ผลิตเหล้าเบียร์ด้วยตนเอง นำมาสู่การที่ประชาชนหลายรายตกเป็นผู้ต้องหา 

บุคคลหนึ่งที่สำคัญคือ เท่าพิภพ ลิ้มจิตรกร เขาถูกเจ้าหน้าที่สรรพสามิตบุกจับกุมเมื่อปี พ.ศ. 2560 เนื่องจากผลิตคราฟต์เบียร์ด้วยตนเอง และถูกแจ้งข้อกล่าวหาดังนี้ 

1. มีภาชนะสำหรับทำสุราโดยไม่ได้รับใบอนุญาตจากอธิบดี
2. ทำสุราโดยไม่ได้รับใบอนุญาตจากอธิบดี
3. มีไว้เพื่อขายซึ่งสุราที่รู้ว่าต้องปิดแสตมป์สุรา แต่ไม่ได้ติดแสตมป์สุรา 
4. มีไว้ในความครอบครองซึ่งสุราที่รู้ว่าต้องปิดแสตมป์สุรา แต่ไม่ได้ปิดแสตมป์

เข้าข่ายความผิดฐานการทำสุราโดยมิได้รับอนุญาตตามพระราชบัญญัติสุรา พ.ศ. 2493 ซึ่งระวางโทษคือจำคุกสองปีและปรับ 5,500 บาท แต่โทษจำคุกรอลงอาญาไว้ เหลือเพียงโทษปรับ

นอกจากนี้ ยังมีกรณีที่ธนากร ท้วมเสงี่ยม หรือเบนซ์ ผู้ก่อตั้งกลุ่มประชาชนเบียร์ถูกแจ้งข้อกล่าวหาว่ากระทำความผิดตามพระราชบัญญัติควบคุมเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ พ.ศ. 2551 มาตรา 32 ว่าด้วยการโฆษณาเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ อันระบุว่า “ห้ามมิให้ผู้ใดโฆษณาเครื่องดื่มแอลกอฮอล์หรือแสดงชื่อหรือเครื่องหมายของเครื่องดื่มแอลกอฮอล์อันเป็นการอวดอ้างสรรพคุณหรือชักจูงใจให้ผู้อื่นดื่มโดยตรงหรือโดยอ้อม“  จากการโพสต์ข้อความลงในเพจประชาชนเบียร์จำนวน 15 โพสต์ในช่วงตั้งแต่วันที่ 6 ตุลาคม พ.ศ. 2563 ถึงวันที่ 12 กรกฎาคม พ.ศ. 2564 ซึ่งจะต้องได้รับโทษปรับเป็นจำนวนเกือบล้านบาท อย่างไรก็ดี ธนากรยืนยันว่าตนจะต่อสู้คดีอย่างถึงที่สุด เพื่อพิสูจน์ว่ากฎหมายควบคุมเครื่องดื่มแอลกอฮอล์นั้น ไม่ได้ให้ความเป็นธรรมกับประชาชนและผู้ประกอบการรายย่อยเลย จึงสมควรที่ต้องได้รับการแก้ไข

ไม่เพียงเท่านั้น ยังมีกรณีที่ ผศ.ดร.เจริญ เจริญชัย อาจารย์คณะเทคโนโลยีการเกษตร มหาวิทยาลัยเทคโนราชมงคลธัญบุรี นักวิชาการผู้ร่วมเคลื่อนไหวขับเคลื่อนการปฏิรูปกฎหมายเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ไทยและพยายามถ่ายทอดความรู้ว่าด้วยการผลิตเครื่องดื่มแอลกอฮอล์อย่างหลากหลายที่เน้นใช้วัตถุดิบภายในประเทศ รวมถึงยังเป็นแอดมินเพจสุราไทย ซึ่งอาจารย์เจริญเคยแสดงออกถึงการประท้วงกฎหมายควบคุมเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ที่ไม่เป็นธรรมด้วยการเทสุราหน้ารัฐสภา

ยังมีความพยายามต่อสู้กับกฎหมายควบคุมเหล้าเบียร์ด้วยการรวบรวมรายชื่อของประชาชนยื่นเสนอต่อรัฐสภาเพื่อขอแก้ไขกฎหมายพระราชบัญญัติควบคุมเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ พ.ศ. 2551 ซึ่งส่งผลกระทบต่อประชาชนเป็นอย่างมาก โดยกลุ่มผู้ประกอบการรายย่อยคราฟต์เบียร์ไทยในนามสมาคมคราฟต์ เพจสุราไทย และประชาชนเบียร์ ได้รวบรวมรายชื่อประชาชนตั้งแต่เดือนกรกฎาคมถึงเดือนธันวาคม พ.ศ. 2563 กระทั่งในวันที่ 1 มีนาคม พ.ศ. 2564 จึงนำรายชื่อประชาชนทั้งหมดจำนวน 11,169 รายชื่อยื่นต่อเจ้าหน้าที่รัฐสภา

ผู้ที่เคยถูกจับกุมในคดีผลิตคราฟต์เบียร์อย่างเท่าพิภพ ลิ้มจิตรกร ยังกลายเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร เขาได้เคลื่อนไหวขับเคลื่อนและผลักดันร่างพระราชบัญญัติภาษีสรรพสามิตหรืออีกชื่อหนึ่งคือพระราชบัญญัติสุราก้าวหน้า เพื่อทำให้ประชาชนสามารถผลิตเหล้าเบียร์ได้ด้วยตนเอง แม้ตอนแรกร่างดังกล่าวจะไม่ผ่านการลงมติจนทำให้ตกไป 

อีกปรากฏการณ์ความเคลื่อนไหวคือการจัดงาน Beer People Festival 2023 เมื่อช่วงวันที่ 11-12 มีนาคม พ.ศ. 2566 ซึ่งถือเป็นงานใหญ่ครั้งแรกของประชาชนเบียร์ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อต้องการสนับสนุนการแก้ไขกฎหมายควบคุมแอลกอฮอล์ที่ไม่เป็นธรรม บรรยากาศของงานเต็มไปด้วยกิจกรรมเสวนาและกิจกรรม workshop ทั้งในเรื่องการผลิตเหล้าเบียร์และข้อกฎหมายต่างๆ อีกทั้งยังรวบรวมเหล้าเบียร์จากทั่วประเทศ 200 แบรนด์ 500 รสชาติมาให้ประชาชนผู้เข้าร่วมงานได้ลิ้มลอง

ประชาชนเบียร์ยังจัดงานเทศกาลดังกล่าวอย่างต่อเนื่องในปีถัดมา นั่นคือ Beer People Festival 2024 ช่วงวันที่ 2-3 มีนาคม พ.ศ. 2567 ภายใต้แนวคิด “Beer People Country ประเทศดีๆที่ลงตัว” เพื่อชวนประชาชนให้ฝันถึงประเทศที่เครื่องดื่มแอลกอฮอล์ไม่ถูกผูกขาดจากนายทุนใหญ่ ซึ่งบรรยากาศของงานเป็นไปอย่างคึกคัก มีการรวบรวมเหล้าเบียร์จากทั่วประเทศมาไว้ในงานเพิ่มขึ้นถึง 500 แบรนด์ 1,000 รสชาติเลยทีเดียว

เร็วๆนี้ก็กำลังจะมีงาน Beer People Festival 2025 จัดขึ้นช่วงวันที่ 7-8-9 มีนาคม พ.ศ. 2568 ซึ่งย่อมจะมีความน่าตื่นเต้นรอคอยทุกท่านอยู่อย่างแน่นอน

ด้วยการต่อสู้เคลื่อนไหวหลายครั้งและความมุ่งมั่นในการเสนอแก้ไขร่างกฎหมายเพื่อให้ประชาชนสามารถจะผลิตเหล้าเบียร์ได้ด้วยตนเองอย่างไม่ย่อท้อตลอดหลายปีล่วงผ่านมา ในที่สุดสัญญาณที่ดีก็ปรากฏ เมื่อที่ประชุมสภาผู้แทนราษฎรลงมติผ่านร่างพระราชบัญญัติภาษีสรรพสามิต เพื่อปลดล็อกข้อกำหนดให้ประชาชนผลิตเหล้าเบียร์เพื่อการค้าได้ในช่วงกลางเดือนมกราคม พ.ศ. 2568 นี้เอง 

ล่าสุดเลย รัฐบาลเพิ่งจะพิจารณาเพื่อจะให้ยกเลิกข้อกฎหมายการห้ามจำหน่ายเหล้าเบียร์ในช่วงวันพระตามพระราชบัญญัติควบคุมเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ พ.ศ. 2551 โดยมองว่าย่อมจะเป็นประโยชน์ด้านส่งเสริมการท่องเที่ยว ซึ่งแน่นอนว่า ทั้งหมดเป็นผลจากการต่อสู้อย่างแข็งขันของประชาชนเพื่อเสรีภาพในเรื่องเหล้าเบียร์มาหลายยุคสมัย